Pšenoraž ili tritikale je žitarica sitnog zrna koja je nastala križanjem pšenice i raži. Radi se hibridnoj vrsti (bastardu) jer nastao je od dvije vrste i iz dva roda. Najčešće se koristi u prehrani stoke, odnosno pilića, a razlog je taj što je nježna i slatkasta pa je životinje rado jedu. Osim toga, pšenoraž se može pohvaliti i boljim nutritivnim svojstvima od ostalih žitarica. Najčešće se uzgaja u predjelima gdje su prinos i kvaliteta pšenice niski.
Sjetva pšenoraži
Najbolje vrijeme za sjetvu pšenoraži je od 1. do 20.10. Prilikom sjetve valja koristiti zdravo, čisto i neoštećeno sjeme. Norma sjetve iznosi oko 200 kilograma sjemena po jednom hektaru. Sjetva se obavlja u dubinu od 3 do 5 centimetara, na težim tlima sjetva se obavlja pliće, a na lakšim tlima dublje. Preporučeni razmak između redova je od 12 do 15 centimetara.
Osnovna i dopunska obrada tla obavljaju se identično kao i obrada tla kod sjetve pšenice. Kao i kod svih strnih žita, važno je i u ovom slučaju obaviti kvalitetnu obradu tla jer pšenoraž ima i slabije razvijen korijen. Oranje se obavlja na dubinu od 25 do 30 centimetara. Glavni cilj obrade tla je što bolja priprema tla za sjetvu. Treba se težiti tome da sjetveni sloj bude mrvičast. Obrada tla se može obaviti i pliće, ali samo u uvjetima kada je obavljena duboka obrada tla za pretkulturu te tlo nije jako zbijeno.
Kada se obavi oranje, zemljina površina se obrađuje tanjuračama i drljačama.
Pšenoraž i sve ostale žitarice ne podnose proizvodnju u monokulturi, a na isto tlo smije doći svake treće godine. Najbolji rezultati uzgoja pšenoraži postižu se kada se sjetva obavlja nakon ranih hibrida graška i krumpira, nakon suncokreta i višegodišnjih travnatih smjesa.
Tlo
Pšenoraž je prilagodljiva žitarica koja će uspjeti na gotovo svim vrstama tla. Ipak, najbolje će uspjeti na černozemima, a dobar prinos može ostvariti i na tresetu i lakim pjeskovitim tlima. No, ono što zahtijeva je dobra obrada tla jer ima slabo razvijen korijen, odnosno slabe usisne moći.
Gnojidba
Osim dobre obrade tla, pripreme i kvalitetno odrađene sjetve, potrebno je i dobro mineralno gnojivo koje će osigurati kvalitetni i visoki prinos. Osim mineralnim gnojivima, može se gnojiti i stajskim gnojem. Prije gnojidbe obavite analizu zemljišta te tek tada unesite potrebne hranjive tvari u tlo. Obično se koristi 300 kilograma na jedan hektar NPK gnojiva u omjeru 8:16:24. Za prihranu u rano proljeće koriste se dušična gnojiva.
Prihrana gnojivima se obavlja da puta godišnje u vrijeme vegetacije. Prva prihrana obavlja se kada je tlo još zaleđeno, na prijelazu između zime i proljeća, a druga 30 do 40 dana nakon prve prihrane.
Temperatura
Pšenoraž je otporna na niske temperature pa se može uzgajati i u planinskim područjima. Ima bolju mogućnost prezimljavanja od pšenice te je otporna na stvaranje leda i naglo otapanje snijega.
Voda
Jako je otporna na nedostatak vode jer polako odumire pa je funkcija listova puno duža nego kod pšenice. Upravo je i to razlog zašto pšenoraž nakupi od 1 do 2 posto više bjelančevina od pšenice te 3 do 5 posto više od raži.
Zaštita od bolesti
Uzgoj pšenoraži obično ne zahtijeva upotrebu herbicida jer za vrijeme intenzivnog busanja rani proljetni prinos uzrokuje zasjenjenja tla te tako onemogućava rast korova.
U nekim slučajevima može doći do porasta korova, a tada se obavlja zaštita preporučenim herbicidima. Pšenoraž je obično otporna na bolesti, ali u slučaju pojave bilo koje, koriste se fungicidi kao i u slučaju drugih strnih žitarica. Također, i štetnici se suzbijaju insekticidima kao i kod svih drugih žitarica.
Važno je i redovito pratiti populaciju voluharica i miševa te po potrebi iz suzbiti rodenticidima.
Žetva pšenoraži
Žetva pšenoraži se obavlja kada vlaga u zrnima padne ispod 13 posto što se obično događa pri samom kraju žetve pšenice. Žetva se vrši u trenutku prijelaza voštane u punu zrelost, a način na koji se obavlja žetva ovisi o polegljivosti pšenoraži. Sorte koje se uzgajaju za zrno imaju nisko i čvrsto stablo koje ne polegne dok krmne sorte obično imaju visoka stabla koja u vrijeme sazrijevanja polegnu. Polegnuti usjevi se žanju kombajnom jednofazno, a oni jako polegnuti u dvije faze. Prvo se pokosi usjev koji se ostavlja da se osuši, a nakon toga se vršidba obavlja kombajnom.
Pšenoraž u kulinarstvu
Iako se pšenoraž najviše upotrebljava za prehranu stoke, sve češći se koristi u proizvodnji brašna u pekarskim proizvodima. Osim toga koristi se i u proizvodnji alkohola, škroba i pivskog slada.
Zanimljivosti o pšenoraži
Pšenoraž se počeo uzgajati zbog boljih morfoloških osobina nego što je imaju pšenica i raž. Njime se najviše prehranjuje stoka koja ju voli jesti jer je slatka. Osim toga koristi se i kao sijeno, travno brašno i kao silaža.
Prvi puta se pšenoraž dobio genetskim mehanizmom pšenice i raži sredinom 50-ih godina prošlog stoljeća. U svrhu istraživanja koristio se otrovnih kolhicin te je dobiven hibrid pšenice. Nova žitarica bila je formirana od prvog dijela pšenice i drugog dijela raži. U konačnici je novi križanac proizveden 1876. godine kada je AS Wilson došao do saznanja da se radi o sterilnom hibridu. Prvi puta je pšenoraž uzgojena 1888. godine od njemačkog Wilhelma Rimpaua, a u Francuskoj je prvi puta uvrštena u katalog sorti 1983. godine.
Najveći proizvođač pšenoraži je Poljska, a slijede je Francuska i Njemačka. Uzgaja se i u Kini i u Bjelorusiji te manjim djelom u Australiji.
Autor: M.L., Foto: tuomi/Pixabay